Kaat schenkt een glaasje oranjebitter

Een vriendelijk lachende Kaat Mossel die een glaasje oranjebitter inschenkt voor een man in uniform - een uniform dat wel wat wegheeft van wat het vrijkorps droeg. Het Gemeentearchief Rotterdam heeft een affiche uit de jaren ’20 van de vorige eeuw waarop dit onwaarschijnlijke tafereel staat afgebeeld. Er zullen nu maar weinig mensen zijn die genoeg van Kaats tijd weten om de humor ervan te zien. Toen het affiche werd gemaakt, was dat anders.

Charlotte van Genderen, die een scriptie schreef over de beeldvorming rond Kaat Mossel, signaleert tussen 1860 en 1940 een kleine revival in de aandacht voor Kaat Mossel. Eric Palmen, auteur van Kaat Mossel, helleveeg van Rotterdam, plaatst die opleving vooral in de jaren rond 1900. Er werden toen toneelstukken aan haar gewijd, zoals Kaat Mossel, een blijspel in zes bedrijven van Anthonie van Sprinkhuysen. Ook was ze het onderwerp van artikelen in kranten en tijdschriften. In 1913 verscheen bovendien een boekje over haar leven, dat naar verluidt behoorlijk verkocht. In veel van die publicaties kwam Kaat naar voren als een eerlijke, loyale vrouw uit het volk. Wat men vooral waardeerde was dat ze haar oranjeliefde publiekelijk had geuit en niet was teruggeschrokken voor de consequenties.

Die hernieuwde aandacht voor Kaat Mossel had alles te maken met de stemming in het land. Die was in die jaren overwegend nationalistisch en orangistisch. Voor de patriotten hadden veel mensen geen goed woord meer over. Dat waren onruststokers geweest, marionetten van de Fransen bovendien. De fascinatie die kunstenaars als Kees van Dongen en schrijvers als M.J. Brusse aan de dag legden voor het leven in de volksbuurten, hielp natuurlijk ook mee om het imago van Kaat Mossel op te vijzelen.

Na de Tweede Wereldoorlog nam de populariteit van Kaat Mossel langzaam af. De nadruk op haar oranjeliefde verdween. Het beeld van daadkrachtige en strijdbare vrouw bleef wel overeind. Maar toneelstukken of boeken werden er niet meer over haar geschreven. In 1994 werd nog wel de Rotterdamse musical Kaat Mossel opgevoerd. Hierin vertolkte Joke Bruijs de hoofdrol. Het verhaal draait om de belofte van Prins Willem V een standbeeld van haar op te richten als dank voor haar loyaliteit. Met de hulp van de geest van Erasmus probeert ze dit alsnog te bereiken.